palec

1. Chodzić koło kogoś na palcach «bardzo troskliwie obchodzić się z kimś, opiekować się kimś, dbać o kogoś»: Chodzisz koło niej na palcach, a ona ci tylko pyskuje! Ładne mi wychowanie. Roz bezp 2002.

2. Maczać w czymś palce «brać udział, zwykle niejawny, w jakiejś nieuczciwej sprawie, przyczyniać się do czegoś ocenianego negatywnie»: (...) prokuratura badała też, kto – oprócz Stanisławy N. – maczał palce w tych malwersacjach. Det 3/1999.

3. Mieć coś w małym palcu «umieć, znać coś doskonale»: Miał w małym palcu historię wszystkich zabytków rzymskich i objaśniał dowcipnie ich pochodzenie (...). T. Kwiatkowski, Panopticum.

4. Mieć w jednym palcu więcej rozumu niż ktoś inny w głowie «wiedzieć o wiele więcej od innych, być mądrzejszym od innych»

5. Móc, można policzyć kogoś, coś na palcach (jednej ręki) «kogoś, czegoś jest niewiele, bardzo mało, niewystarczająco»: (...) w naszej okolicy konfidentów można było policzyć na palcach. A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, Między. Wierz mi, dla tych paru ludzi, a mogę ich policzyć na palcach jednej ręki, warto było żyć. W. Żukrowski, Tablice.

6. pot. Nie kiwnąć palcem w bucie «nie zdobyć się nawet na minimalny wysiłek»: (...) nigdy nie kiwnęły palcem w bucie, by obronić niesłusznie zwolnionego pracownika. Kultura 6/1978.

7. Nie ma gdzie palca wcisnąć, wetknąć, wścibić «jest bardzo ciasno, tłoczno, nie ma miejsca»

8. Nie tknąć, nie trącić kogoś palcem «nie zrobić komuś najmniejszej krzywdy»: (...) nikt w zakładzie nie tknął go palcem, bo wszyscy bali się UB (...). J. Kuroń, J. Żakowski, PRL.

9. Nie wytykając palcem «nie wymieniając z imienia i nazwiska osoby, o którą chodzi»

10. Owinąć, okręcić (sobie) kogoś w koło, wokół, dookoła, naokoło itp. (małego) palca «podporządkować kogoś swojej woli, uzależnić kogoś od siebie»: Od razu chciał mnie pociągnąć za język, bo myślał, że się rozkleiłem, ale nie przyjdzie mu tak łatwo owinąć mnie wokół palca. J. Krzysztoń, Obłęd. W swoim niepowtarzalnym stylu owinęła sobie wokół małego palca dyrektora liceum (...). K. Dunin, Tabu.

11. Palcem nie kiwnąć, nie ruszyć; palcem niczego nie tknąć; palcem o palec nie stuknąć «nie zdobyć się na najmniejszy wysiłek, nie zrobić nic»: Żaden z pańskich wpływowych przyjaciół nie kiwnie palcem w pana obronie. Andrzej Zbych, Stawka. Ku jej zdumieniu teściowa nie tylko nawet nie ruszyła palcem, żeby pomóc jej przy dziecku, ale rozszerzyła obowiązki młodej matki, żądając opieki nad swoim synem. Cosm 7/1999.

12. Palec boży (Boży) «zjawisko poczytywane za znak interwencji sił nadprzyrodzonych»: Rozmawiałem z siostrami, chodziłem do kościółka. Gdzie, jak nie w Laskach, ktoś taki jak ja miał pisać swoją książkę o Kościele? To już był palec Boży. A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, Między.

13. Patrzeć na coś przez palce «udawać, że się czegoś nie widzi, nie zauważa, być pobłażliwym, tolerować coś»: Kobiety nie są skłonne dzisiaj patrzeć przez palce na zdradę. Cosm 8/2000. Felietony Kisiela znowu przybrały na ostrości, chociaż cenzura patrzyła przez palce i nie dokonywała spustoszeń w jego tekstach. T. Kwiatkowski, Panopticum.

14. Pokazywać, wytykać kogoś palcami «mówić publicznie o czyimś złym postępku, zachowaniu itp.»: Macie wyrosnąć na damy, a nie na jakieś czupiradła przynoszące wstyd domowi i które ludzie będą pokazywać palcami. D. Koral, Wydziedziczeni. W trzeciej klasie podstawówki szkolna higienistka zważyła Beatę – 56 kg. Dzieci wytykały ją palcami, przezywały. WO 15/01/2000.

15. Sam jak palec «zupełnie sam»: Siedzę całymi dniami w domu sama jak palec. J. Płoński, M. Rybiński, Tango.

16. Wyssać coś z palca «zmyślić, wymyślić coś»: Jest świetnym facetem, bardzo wrażliwym. Te wszystkie legendy, które o nim krążą, są wyssane z palca. Fil 11/1996.

17. Wystarczy palcem kiwnąć, dość palcem kiwnąć (na kogoś) «bardzo łatwo zdobyć, pozyskać sobie kogoś»: Pannie Jani się zdaje, że wystarczy tylko kiwnąć palcem, a już każdy pada na kolana. D. Koral, Wydziedziczeni.

18. Znać kogoś, coś jak (swoje) pięć, dziesięć palców «znać coś bardzo dobrze, bardzo dokładnie»: Krystyna jest tedy rozdrażniona, zła, wygląda mizernie i odpowiada impertynenecko. Świadomość, że znam ją, jak własne pięć palców, że odgaduję każdą jej myśl, każdy grymas na twarzy i że się z tego nabijam, doprowadza ją do pasji. L. Tyrmand, Dziennik.

Coś (jest) palcem na wodzie pisane zob. pisać 1.

Coś przecieka komuś przez palce zob. przeciekać.

Palce lizać zob. lizać 2.

Puknąć się, popukać się, stuknąć się, postukać się palcem w głowę, w czoło, w łeb zob. głowa 52.

Sękate palce zob. sękaty 2.

Strzelać palcami zob. strzelić 3.